Yürümek, koşmak, TV kumandasını kullanarak kanal değiştirmek gibi pek çok eylem beceri gerektirmez. Ancak mevzu bahis bebekler ve çocuklar olunca tüm bu aktiviteleri hayata geçirmek önemli bir hâl alır. Küçükler, tüm bu basit hareketleri öğrenmek için büyük bir çaba gösterir. Motor becerileri olarak tanımlanan bu aktiviteler, en temelde bedenin zihinle koordineli bir şekilde çalışmasıyla ortaya çıkar. Çocukların doğumundan itibaren başlayan motor gelişimi süreci, okul öncesi dönemde büyük ölçüde tamamlanır. Bebeklerin ve çocukların 0-6 yaş arası motor gelişimiyle ilgili merak edilenleri tüm ayrıntılarıyla sizin için derledik.
Bebek ve Çocuklarda Motor Gelişimi Nedir?
Gündelik yaşamı sürdürebilmek için gerekli olan hareketleri yapabilmek motor beceri olarak tanımlanır. Motor beceriler, beden ile zihin arasındaki koordinasyon sonucu hayata geçirdiğimiz pratik eylemleri kapsar. Telefon kullanabilmek, bir içeceğin kapağını açabilmek veya en basitinden sabah uyandığımızda yatağı düzeltebilmek gibi aktivitelerin tümü motor becerilerle ilgilidir. Bahsi geçen eylemleri yapabilmek için ise kasların uygun hâle gelmesi gerekir. İşte bu sürecin hayata geçmesi motor gelişiminin doğru bir şekilde tamamlanmasıyla mümkündür. Bebeklerde ve çocuklarda motor gelişimi beslenmeden oynamaya, yazmadan yürümeye kadar pek çok faaliyeti kapsar.
Motor gelişimi, yaşamın ilk 6 yılında büyük ölçüde tamamlanır. Söz konusu yetenekler 6 yaştan itibaren ise hızla artmaya devam eder. Anne karnında başlayan bu önemli süreç bebeklerin ve çocukların hayatlarını önemli oranda etkiler. Motor gelişimi, öğrenme yeteneklerinin güçlenmesiyle hız kazanır. Zihnin, kasların ve duyu organlarının bir arada çalıştığı gelişim süreci temelde 2 kola ayrılır. İnce ve kaba motor gelişimi olarak adlandırılan bu dönemler, miniklerin sağlıklı ve mutlu bir yaşam sürmesi açısından önem teşkil eder.
Motor Gelişimi Neden Önemlidir?
Bebeklik dönemi motor gelişimi, doğum mucizesiyle başlar ve okul öncesi çağa kadar aralıksız bir şekilde devam eder. Günlük hayatta yaptığımız tüm bedensel hareketleri kapsayan bu beceriler, geliştikçe bireye önemli ölçüde özgüven kazandırır. Motor gelişim özelliklerinden biri de bebeklerin bedensel açıdan güçlenmesini yardımcı olmasıdır. Miniklerin zihinsel ve bedensel açıdan bağımsız hareket edebilmesi kas gelişiminin de başarılı bir şekilde tamamlanmasına katkıda bulunur.
Bebeklerde ve çocuklarda motor gelişimi, vücudun istemli olarak hareket etmesini sağlar. Duyu organlarının kullanımı, el ve göz koordinasyonunun sağlanması ve merkezî sinir sisteminin çevreye tepki göstermesi gibi pek çok unsur gelişim sürecinin önemini yansıtır. Çocuklar bağımsız hareket etmeyi öğrendikleri zaman birey olarak kendilerinin farkına varırlar. Bu farkındalık özgüven kazanabilme noktasında büyük ölçüde etkilidir.
İnce ve Kalın Motor Beceri Ayrımı
Motor gelişim süreci boyunca öğrenilerek kazanılan yetenekler ince ve kaba beceriler olmak üzere ikiye ayrılır. İnce ve kaba motor gelişimi, söz konusu dönemde çalıştırılan vücut kas gruplarıyla ilişkilidir. Başını kaldırma, oyuncak kavrama, çatal ve kaşık tutma gibi küçük adımlarla başlayan bu yetenekler için farklı kas grupları bir arada çalışır. Bu noktada ince motor beceriler çoğunlukla el kaslarının gelişimini kapsar. El kasları ve zihin arasında koordinasyon sağlamayı ifade eden bu hareketler, küçüklerin motor gelişim süreçleri için önem teşkil eder.
Bebeklerin ve çocukların günlük fiziksel hareketlerini kolayca yapabilmeleri açısından kaba diğer bir deyişle kalın motor becerilerinin gelişmesi gerekir. Emekleme, zıplama, yürüme gibi aktiviteleri yapabilmek vücuttaki büyük kas gruplarının koordinasyonuna bağlıdır. Bu tip büyük kas gruplarının harekete geçme süreci ise kaba motor gelişimi olarak adlandırılır. Şimdi birlikte ince ve kaba motor gelişim evrelerini incelemeye geçebiliriz.
İnce Motor Becerileri Nedir ve Nasıl Geliştirilir?
İnce motor gelişimi, vücudun küçük kas gruplarını harekete geçirerek yapılan eylemleri kapsar. Bu beceriler, spesifik olarak ellerin ve parmakların aktif bir şekilde kullanılması ile gelişir. Söz konusu gelişim süreci özellikle 2 yaşından itibaren hızlanır. İnce motor gelişiminin başarılı bir şekilde tamamlanabilmesi için çocuğunuzun ellerini ve parmaklarını kullanarak gündelik işleri kendisinin yapmasına izin vermeniz gerekir.
Küçükler, ince motor becerilerini geliştirerek kas ve zihin koordinasyonunu sağlamayı daha hızlı öğrenebilir. Düğme ilikleme, ayakkabı bağlama, kıyafetleri çıkarma gibi basit ama etkili faaliyetlerde bebeğinize yardımcı olarak kas gelişiminin desteklenmesini sağlayabilirsiniz. Ayrıca el ve parmak kaslarını yönetmek, küçüklerin motor gelişimine önemli ölçüde katkı sağlar. Alet kullanmak, yazı yazmak, resim yapmak gibi her türden faaliyet ince motor becerilerine dâhildir. Bebeklerin bu etkinlikleri hayatlarının ilerleyen dönemlerinde sorunsuz bir şekilde yapabilmesi için ince kasların gelişimine gerekli özen verilmelidir.
Kaba (Kalın) Motor Becerileri Nedir ve Nasıl Geliştirilir?
Kaba veya diğer bir deyişle kalın motor becerileri, vücudun büyük kas gruplarıyla yapılan hareketlerin tümü olarak tanımlanır. Kolları, bacakları, ayakları kısacası bütün vücudu kullanarak yapılan aktiviteler kaba motor gelişimi sürecine aittir. Bebeklerde kaba motor gelişimi; emekleme, koşma, zıplama gibi pek çok etkinlik ile ilişkilidir. Çocukların günlük hayatta rahatça hareket etmesini sağlayan bu beceriler, vücut koordinasyonunun sağlanması noktasında da etki gösterir. Ayrıca bedensel gelişim açısından da kaba motor becerileri önem teşkil eder.
Kaba motor gelişimi, doğru aktivitelerle desteklendiğinde öğrenme süreci hızlandırılabilir. Bu dönemi başarılı bir şekilde tamamlamak ise doğrudan pratik ve tekrar yapmaya bağlıdır. Aynı hareketi birden fazla kez tekrarlamak kalın motor gelişimine oldukça büyük ölçüde yardımcı olur. Özellikle büyük kasların kullanılmaya başlandığı emekleme döneminde, bebeğinize sürekli pratik yaptırarak gelişim sürecine katkı sağlayabilirsiniz.
Çocukların Aylara Göre İnce ve Kaba Motor Gelişimleri
Çocuklarda motor gelişimi, yaşamın ilk dönemlerinde kontrolsüz olarak adlandırılan reflekse dayalı aktivitelerle başlar. Küçüklerin, gündelik yaşamda çeşitli hareketler yapmak için vücutlarını nasıl kullanacaklarını öğrenmesi ise zaman alan bir süreçtir. Bu noktada fiziksel büyüme ve motor gelişimi arasında güçlü bir ilişki bulunur. Zihinsel ve fiziksel gelişim süreci, çocukların motor becerilerinin ilerlemesine katkıda bulunur. Özellikle zihinsel anlamda yaşanan gelişim, refleksif davranışların yerini motor becerilerine bırakır.
Bebeklerin büyüme aşamaları zamanla hem kaba hem de ince motor becerilerinin hızla gelişimini kapsar. Motor gelişim dönemleri aylık ve yıllık olmak üzere farklı evrelere ayrılır. Doğumdan itibaren kesintisiz bir şekilde devam eden söz konusu süreç boyunca bebeğinizi desteklemeniz son derece önemlidir. Oyunlar ve fiziksel aktivitelerle minik yavrunuzun gelişim sürecine yardımcı olabilirsiniz.
0-3 Aylık Bebek Motor Gelişimi
Dünyaya yeni gelen bebeklerin ilk üç ay boyunca sergiledikleri davranışların büyük bir çoğunluğu reflekse dayanır. Sinir sistemiyle harekete geçen refleksif davranışlar, bebeklerde motor gelişiminin başlangıcı olarak kabul edilir. Özellikle 1 aylık bebeklerde sıkça görülen davranışlar şu şekilde sıralanır:
- Uzanırken başı yana çevirme.
- Elleri sıkışmış hâlde tutabilme.
- Uzatılan parmağı sıkıca kavrayabilme.
- Baş kaldırma.
Bebekler 2 aylık oldukları zaman motor becerileri refkleksif hareketlerden yavaşça uzaklaşmaya başlar. Minikler, başlarını kontrol etme denemeleri yapar. Bu noktada başı öne doğru eğme veya 45 derecelik açıyla yana çevirme gibi hareketleri gözlemlemeniz olasıdır. 3 aylık bebek motor gelişimi sürecinde ise çocukların el ve kol hareketleri hızlanır. Ayrıca minikler yumruk hâlinde tuttukları ellerini açarak gördükleri nesneleri kavramaya çalışır.
4-6 Aylık Bebek Motor Gelişimi
Bebeklerin motor gelişimi süreçleri 4 aylıktan itibaren önemli ölçüde hız kazanır. Çocuklar 4-6 ay arasındaki dönemde sırtüstü yatarken ayaklarını görmek için başını kaldırabilir. Ayrıca beşikte veya bebek arabasında destek yardımıyla oturabilirler. Kaba motor becerilerinin gelişimini etkileyen bu dönemde bacak hareketlerinin artması da sürecin bir parçasıdır. Bu dönemde bacak kasları güçlendiği için zıplama ve tekmeleme gibi aktivitelerde artış görülür. 5 aylık bebek motor gelişiminde ise küçük kasların etkinliği de fazlalaşır. Çocuğunuz söz konusu dönemde ayaklarını elleriyle kavramaya başlayabilir. Buna ek olarak özellikle 6. aya doğru nesnelere bilinçli olarak uzanabilir.
7-9 Aylık Bebek Motor Gelişimi
Çocukların 7 ile 9 aylık arası döneminde hem ince hem de kaba motor becerilerinde önemli ölçüde artış kaydedilir. Özellikle 8 aylık bebek motor gelişimi sürecinde 10-15 dakika desteksiz oturma mümkün hâle gelir. Ayrıca tüm bedeni hareket ettiren yerde yuvarlanma, emeklemeye çalışma ve tutunarak ayağa kalkma gibi aktiviteleri de bebeğinizde gözlemleyebilirsiniz.
9-12 Aylık Bebek Motor Gelişimi
Bebeğiniz 1 yaşına yaklaşırken motor becerileri önemli ölçüde ilerleme kaydeder. Emekleme, ilk adımları atma, kitap sayfalarını çevirme gibi aktiviteler 9 ila 12 aylık bebeklerde sıkça gözlenir. Bu dönemde çocukların bir desteğe tutunarak ayağa kalkma ve geri oturma gibi eylemleriyle karşılaşmanız da mümkündür. 12 aylık bebek gelişimine bakıldığında hem ince hem de kaba motor becerilerinin bir arada kullanıldığı görülür. Bebeğiniz 1 yaşına geldiğinde ellerini kullanarak tutunabilir ve yavaş yavaş yürüme eylemini gerçekleştirebilir.
12-18 Aylık Bebek Motor Gelişimi
Bebeklerin dünyayı keşfetme süreci 1 yaşından itibaren hız kazanır. Yürüme, zıplama, nesneleri tutma gibi pek çok aktivite tam da bu dönemde minik yavrunuzun hayatına dâhil olur. Çocuklar, 1 yaş motor gelişimi süreci boyunca güvenli ve doğru bir şekilde yürümeyi öğrenir. Hatta koşma ve tırmanma gibi eğlenceli aktiviteler de bu yaş grubundaki miniklerin keyif aldığı eylemlerdir. Bunlara ek olarak dönerek oturma ve merdiven inip çıkma gibi hareketler de bebeklere kolay gelmeye başlar.
1 yaşından sonra hızla ilerleyen motor becerileri, küçük kasların aktif bir şekilde kullanımını da beraberinde getirir. Çocuklar bu dönemde parmaklarıyla kavrayarak birden fazla nesneyi taşıyabilir. Ayrıca kitap sayfalarını çevirmek ve oyuncak küplerden kule yapmak da minikler için artık çok kolaydır. Söz konusu süreç çocuklarda diş fırçalama döneminin başladığını işaret eder. Bu dönemde çocuğunuz sizin yardımınızla dişlerini fırçalamayı öğrenebilir.
2 Yaş Motor Gelişimi
Fiziksel aktivitelerin artış gösterdiği çocuk gelişim dönemlerinden biri de 2 yaştır. Özellikle büyük kas gruplarının aktif bir şekilde kullanıldığı bu dönemde bebeğiniz koşabilir ve istediği an durabilir. Bunlara ek olarak çömelme, elleri kullanarak yeniden ayağa kalkma ve parmak ucunda durma gibi hareketler de 2 yaş çocuğun motor gelişimini gösteren eylemlerdir. Ebeveynler bu süreci desteklemek adına bebeklerini teşvik etme konusunda harekete geçer. Bebeklere müzik dinletmek minikleri hareket ettirmeye yardımcı olur. Çocuğunuz müziğin ritmine kapılarak hem eğlenebilir hem de bütün bedenini kullanarak kaslarını harekete geçirebilir.
3 Yaş Motor Gelişimi
Çocukların motor gelişimi sürecinin önemli evrelerinden biri de 3 yaştır. Küçükler bu dönemde kaba ve ince motor becerileri noktasında büyük bir ilerleme kaydeder. 3 yaş motor gelişimi sürecinde ayakları değiştirerek merdivenlerden inip çıkma son derece kolay hâle gelir. Ayrıca bu yaş grubundaki çocuklar, oyun parkındaki aletlere de ustalıkla tırmanabilir. Söz konusu dönemde belirli bir süre tek ayak üzerinde durma ve top fırlatma gibi aktivitelerle de sıkça karşılaşmanız mümkündür.
4 Yaş Motor Gelişimi
Çocukların kaba ve ince motor becerileri, 4 yaşında tamamen oturmaya başlar. Minikler bu çağlarda 3 tekerlekli bisiklet kullanmaya başlayabilir. Oyun aktivitelerinin büyük oranda yoğunlaştığı ilgili süreçte top atma ve yakalama gibi hareketler çocuklar için artık daha kolay hâle gelir. 4 yaş motor gelişimi döneminde dizleri kırmadan öne eğilerek nesne alma gibi pratikler ortaya çıkar. Ayrıca çocuklar bu süreçte kalemi bir yetişkin gibi tutarak çizim ve boyama yapmaya başlayabilir.
5-6 Yaş Motor Gelişimi
Çocukların motor becerileri, okul öncesi olarak tabir edilen 5 ila 6 yaş arasında büyük oranda tamamlanır. Minik yavrunuz bu dönemde tıpkı yetişkinler gibi yürüyebilir ve parmak uçlarındayken koşabilir. Ayrıca müziğe ayak uydurarak dans etme ve kurallı oyunlara katılma da söz konusu sürecin önemli motor becerileri arasında yer alır. İnce motor becerilerinin de belirgin bir şekilde geliştiği bu dönemde küçüklere birey olduklarını hissettirmek son derece önemlidir. Bu noktada çocuklara kendi yatağını yapmayı öğretmek küçükleri hayata dâhil etmenin etkili bir yoludur. Böylece çocuğunuz kendi işlerini tek başına tamamlamayı başarabilir, daha özgüvenli bir şekilde okul hayatına geçiş yapabilir.
Bebek ve Çocuklarda Motor Gelişimi Geriliği Nasıl Anlaşılır?
Bebeklerde ve çocuklarda motor gelişimi her yaş grubu için farklı bir şekilde tamamlanır. Motor gelişim kazanım ve göstergeleri, söz konusu becerilerin çocuğun yaşına uygun olarak ilerleyip ilerlemediğinin anlaşılmasına yardımcı olur. Çocuklarda motor gelişim geriliği hem fiziksel hem de zihinsel anlamda yaş grubuna uygun aktivitelerin yapılmadığının gözlenmesi ile tespit edilir. Bu noktada fiziksel semptomlara ek olarak dilsel, duygusal ve bilişsel gelişimlerin de dikkatle takip edilmesi son derece önemlidir.
Çocuğun yaş grubuna bağlı olarak gözlenmesi gereken becerileri yapamaması, motor gelişiminde gerilik olduğunu düşündürebilir. Ancak bu noktada her bebeğin kendine özgü bir gelişim süreci olduğunu sürekli hatırlamak gerekir. Çocuğunuz gelişim çizelgesine uygun davranmıyorsa hemen panik yapmayın. Bunun yerine motor becerileri kazanması için ona destek olmayı deneyin. Tüm çabalarınıza rağmen çocuğunuzun yaş grubunda olması gereken motor becerilerinin gelişmediğini düşünüyorsanız doktora danışarak doğru bir yol haritası çıkarabilirsiniz.
Motor Gelişimi ile İlgili Oyunlar: İnce ve Kaba Motor Gelişimi için Öneriler
Bebeklerde motor gelişimi, sinir ve kas yapısının koordineli bir şekilde çalışmasını sağlayan çevresel faktörler üzerine kuruludur. Bu noktada söz konusu sürecin doğru bir şekilde ilerlemesini sağlamak için çocuğunuza destek olmanız son derece önemlidir. Bebeklerin motor becerilerinin gelişimine katkıda bulunmak isteyen ebeveynler bazı oyunlarla minik yavrularına destek olabilir. İşte eğlenceli ve öğretici motor gelişim oyunlarınlarından bazıları:
- Baloncuk Patlatma: Köpükten baloncuk yapıp çocuğunuzun koşturacağı bir oyun kurun. Bu oyunda minikler baloncukları patlatmak için ellerini ve parmaklarını da kullanacağından ince motor becerileri de olumlu etkilenir.
- Uçurtma: Uçurtma her yaştan çocuğun en sevdiği oyunlardan biridir. Tüm vücut kaslarını geliştiren bu etkinlikte birlikte uçurtma yaparak çocuğunuzun ince kaslarının çalışmasına katkıda bulunabilirsiniz.
- Bisiklet Sürme: Bisiklete binmek en tipik kalın motor aktiviteleri arasında yer alır. Açık veya kapalı alanlarda çocuğunuzu bisiklet sürmeye teşvik edebilirsiniz.
- Takı Yapma: Çocukların ince motor becerilerini geliştirmenin etkili yollarından biri takı yapma etkinlikleridir. Küçükler boncukları ipliğe dizmeye çalışırken el ve parmak kaslarını yoğun bir şekilde kullanır.
Kaba ve ince motor gelişimi ile ilgili oyunlar, çocuğunuzun eğlenirken beceri kazanmasına önemli ölçüde yardımcı olur. Boyama, resim çizme, saklambaç oynama gibi pek çok etkinliği çocuğunuzun motor gelişimi için günlük hayatınıza dâhil edebilirsiniz. Bu tarz hareketli aktiviteler sayesinde küçüklerin hem fiziksel hem de zihinsel açıdan gelişimlerini destekleyebilirsiniz.